Metafora transcendentalna jako zgłębienie rzeczywistości

The article concerns the crucial role of language in the creation of the character’s identity. This issue is analysed by the author on the basis of the Russian writer Tatiana Tolstoj’s short stories. In the works of T. Tolstoj the idiosyncratic language of the character, full of surprising metaphors, repetitions and syntactic innovations creates the prose style named ornamental prose by H. Goscilo. According to the author of the article, the metaphor plays a special role in Tolstoj’s short stories. The short story becomes subordinate to one superior metaphor accompanied by a number of subsidiary metaphors. By means of applying the metaphor that transcendents the reality, Tolstoj’s realistic prose becomes deeply emotional and presents unexpected and unknown aspects of Russian reality.

Danieli Hodrovej mit i poetyka miasta

The author analyses the theoretical and historical work of the Czech literary theoretician entitled “Citlivé město (eseje z mytopoetiky”), Praha 2006, ss. 416. Hodrova’s work is focused on the topic of the city as an architectural creation and a complicated social and cultural phenomenon. In the post-modern anthropological thought the city is the subject of interest as an area that defines the identity of the human being through urban notions. The historical model of Hodrova’s reflection is the Czech Prague seen through the eyes of writers, artists, architects but also through the European tradition of presenting the city. Ipso facto, the monograph that reconstructs the artistic means of presenting Prague transforms into a dispute in the area of social psychology, mythical studies and anthropology.

DOŚWIADCZENIE PRZESTRZENI W PAMIĘCI O HOLOCAUŚCIE

This paper analyzes different experiences of space by which memory of Holocaust could be passed on. The Memorial for the murdered Jews of Europe in Berlin gives visitors the feeling of insecurity and overwhelms them with monumentality. For that reason it is criticized as reflecting the other side of German memory: The Third Reich’s megalomania and dream about power. The Hamburger memorial against fascism designed in 1986 by conceptual artists Jochen and Esther Gerz offers quite an opposite experience of space. A twelve-meter-high pillar has been established for visitors to sign on it. Once the area was covered by signature it was lowered into the ground till it completely disappeared. The intention of the artists was to put memory not into the monument but into people. Pozdrowienia z Alej Jerozolimskich (Greetings from the Jerusalem Avenue, 2002) by Joanna Rajkowska – a fifteen-meter tall artificial palm tree installed in the centre of Warsaw – is an attempt to infuse with Israel's scenery a Warsaw's street whose name and history sends the observer to the history of the Jews in Poland. In another work called Dotleniacz (Oxygenator, 2007) Rajkowska created an artificial lake with oxygen concentrators, gold fish, flowers and banks. Again, the installation was placed in a very meaningful place – Grzybowski Square – which is strongly connected with Jewish life in Poland as well as Polish anti-Semitism. The synagogue in Poznan was transformed during the Nazi occupation into a swimming pool which it has remained until the present day. This fact ( just like the building) seems to be invisible for most citizens. In 2003 Rafał Jakubowicz changed the fact by projecting a Hebrew inscription הייחש-תכירב (swimming pool) on the façade of the former synagogue. In Berek (The Game of Tag, 1999) by Artur Żmijewski a group of naked men and women of various age play tag. The artist filmed them in two rooms: in a symbolically neutral space and in a gas chamber of a former Nazi death camp. The film is an attempt at breaking the spell of this horrifying and paralysing space.

Wytwarzanie przestrzeni autentycznej jako krytyka nowoczesności

The paper discusses social practices of creating as well as producing authentic objects and space. My deliberations are based on the thesis of the authors of the books The tourist gaze (John Urry), The tourist. A new theory of the leisure class (Dean MacCannell); Contested natures (Phil Macnaghten and John Urry), but also on my own research concerning attitudes towards wolfs in western and eastern Poland. The point of the article is that at the age of the new visual media, postmodernism and posttourism, when it is difficult to recognize whether an object is the original or a copy, man still wants to stand on the firm ground of genuine values. The sociologists mentioned above claim that this is why in the modern world there is a demand for authentic objects and so in an answer to this need such attractions like w i l d n e s s and r u s t i c i t y are produced. In the first part of the article I present an example of a visual product – an English cottage. Secondly, basing on the results of some research concerning attitudes towards wolves, I attempt to show that in Poland there are also some practices the idea of which is to create an authentic space - wild nature. Finally I emphasize that constructed authentic space, scenes, and landscapes are examples of myths – wildness, rusticity – the consequence of nostalgia for lost authentic world.

„Moja osobista przestrzeń” – prywatne wirtualne kolekcje sztuki

The phenomenon analyzed in the essay My Personal Space – The Private Virtual Collections of Art is the possibility of visiting the world’s museums by means of the Internet – visiting indirect, nevertheless enabling peaceful, profound, multiple and free contemplation of art. The function of Mon espace personnel (My Personal Space) of French museums of Louvre and Orsay that reveals some radical modifications in the perception, understanding and reception of art, is an illustration of this phenomenon. Using Mon espace personnel means traversing the virtual Louvre or Orsay and choosing works of art, their descriptions, analyses, publications etc. and then adding them to the internaut’s personal thematic albums. The phenomenon described is a starting point to the reflection on the significance of the space in which art exists (called, according to Golka, the form of art’s presence) with its ontology as well as its functions and the character of its reception. The identification of what this space is, in the context of the hybridization of the form and the content and the emergence of the computer culture (Manovich) as well as in the context of the popularization of the reality (Krajewski) and the decentralization of the world of art (Wójtowicz), is an important part of this essay. These phenomena are also inscribed in a wider context of the changes of the character, mission and role of the museum in the time of the digital revolution.

Osobliwości środkowoeuropejskiej przestrzeni literackiej: ironiczni moraliści i ludyczni myśliciele

Autorka, stawiając pytanie o zasadność pojęcia Europy Środkowej, przypomina historię różnic poglądowych pomiędzy czeskimi a polskimi uczonymi na temat (nie)istnienia wspólnoty na tym terytorium: ci pierwsi w XIX wieku głosili ideę panslawizmu, w 30-tych latach XX wieku potrzebę syntezy kultur i literatur słowiańskich, a po II wojnie światowej przeciwstawiali słowiańskość Zachodowi, co wywoływało krytykę tych drugich. Stąd wynika odmienne rozumienie obszaru środkowoeuropejskiego – w Czechach przeważnie lokowanego w granicach Austro-Węgier, zaś w Polsce pojmowanego znacznie szerzej. Natomiast pewnego rodzaju spójny wyróżnik Europy Środkowej można znaleźć w literaturze, przytaczany bywa szczególnie gatunek powieści (np. Kafki, Haška, Musila, Gombrowicza), poprzedzony – jak przypomina autorka – polską gawędą i popularnym w Polsce szkicem fizjologicznym. Zawarty w nich element humoru, przeszedł w stadium satyry, a następnie groteski, tworząc dzięki temu niepowtarzalny odcień humoru środkowoeuropejskiego, często określanego jako drugi wyróżnik omawianego terytorium. Zdaniem autorki, środkowoeuropejska specyfika ściśle związana jest z kodem euroatlantyckim, a w tym właśnie kontekście zawsze powinna być rozpatrywana.

Reżyserki na indeksie. Historia kina kobiet w Europie Środkowej w Wschodniej

Autorka dokonuje krytycznej rekapitulacji wskazówek metodologicznych dotyczących pisania historii kina kobiet w anglojęzycznej literaturze przedmiotu, odnosząc je do specyfiki kinematografii środkowo- i wschodnioeuropejskiej. Projekt dyskursu historii kina kobiet wpisuje w postulaty ponowoczesnej historiografii i nowej humanistyki, poszukującej tradycji grup mniejszościowych oraz krytycznie odnoszącej się do historii tradycyjnej. Problematyka kina kobiet w dyskursie historii kina powinna, zdaniem autorki, objąć także doświadczenia edukacyjne i zawodowe kobiet, związki biografii zawodowej i prywatnej oraz publiczne i wyobrażone wizerunki reżyserek.

Holocaust w powieści Wasilija Grossmana "Życie i los"

Tematem artykułu jest książka bezpośrednio nie zaliczana do literatury Holocaustu, wybitna powieść Życie i los, rosyjskiego pisarza i dziennikarza Wasilija Grossmana, który dziś uznawany jest za jednego z najważniejszych twórców rosyjskich XX wieku. Życie i los okazuje się przykładem ujęcia dramatu Shoah na tle wojny jako części wielkiej Historii poddanej szaleństwom ideologii i polityki nazistów oraz terroru i rosnącego z drugiej strony antysemityzmu w państwie bolszewickim. Jednocześnie Zagłada pozostaje w tym utworze przede wszystkim tragedią konkretnych osób, widziana w porządku pojedynczej ludzkiej egzystencji, która nie daje się nigdy całkowicie sprowadzić do tego, co bezosobowe i masowe. Indywidualna perspektywa humanizuje obraz historii, ale też i go podważa w jego ogólnych strukturach i narracjach. Artykuł opisuje elementy, które składają się na żydowski wątek utworu. Dla jego odczytania ważny okazuje się szerszy kontekst biografii Grossmana i historia powstania oraz wydania powieści Życie i los. Jak widać – rosyjski pisarz dokonał dwóch znaczących gestów w odniesieniu do problemu reprezentacji Zagłady: z jednej strony zwrócił się ku konwencjom literackim, wykorzystał epicki rozmach, kompozycję wielowątkową i panoramiczne ujęcia wraz z ich koncepcją realizmu, wehikularności słowa, a jednocześnie wyszedł poza estetyczne ramy tekstu literackiego, wprowadził elementy lirycznych opisów i autobiograficzne akcenty oraz podkreślił etyczny wymiar całości – jako formy pamięci o tych niezliczonych ofiarach nie tylko Zagłady, ale i każdego XX wiecznego totalitaryzmu.

"My" i "oni", "swój" i "obcy". Bałkany XX wieku z perspektywy kolonialnej i postkolonialnej

W artykule został przeanalizowany dyskurs bałkański XX wieku z kolonialnego i postkolonialnego punktu widzenia. Pierwsza część przybliża geopolityczny stosunek do Bałkanów,The Balans in the Gaze of Western Travellers (2004) jako przykłady korygującego wobec istniejących dotychczas reprezentacji i wyobrażeń Bałkanów. skupia się jednak nie tylko na nazwie geograficznej Półwysep Bałkański, lecz przede wszystkim na figuratywnym i metaforycznym języku, bazującym na stereotypach i negatywnych „etykietkach” Bałkanów, takich jak: „beczka prochu”, obszar „zadawnionej nienawiści”, „zderzenie cywilizacji”, „strefa rozłamu”, europejskie „jądro ciemności”, „dzika Europa”, „jeszcze- nie” Europa. Ten stosunek opiera się na opozycji My-Oni z kolonialnego, punktu widzenia Zachodu. W drugiej części tekstu zostaje przeprowadzona analiza trzech utworów prozatorskich autorstwa wybitnych pisarzy z Bałkanów – chorwacki dyskurs literacki jest reprezentowany przez Miroslava Krležę w opowiadaniu W Dreźnie. Mister Wu San Pej interesuje się problemem serbsko-chorwackim (1924), serbski dyskurs przedstawia Ivo Andrić w opowiadaniu List z roku 1920 (1946), natomiast bośniacki – Nenad Veličković i jego powieść epistolarna Sahib. Impresje z depresji (2001). Te trzy dyskursy z różnych przełomowych dla Jugosławii okresów pokazują, że pisarze chętnie sięgali po figurę „Obcego”, by uwypuklić problemy związane z własną złożoną, często zwielokrotnioną tożsamością. Ostatnia część akcentuje nowe, postkolonialne podejście do problemu Bałkanów – uczestniczą w nim wybitni naukowcy pochodzący z tego regionu, którzy zrobili kariery w Europie Zachodniej i USA. W tej części zostają zaprezentowane trzy fundamentalne dla tego problemu książki – studium Marii Todorowej (Bułgarka) Imagining the Balkans (1997), monografia Vesny Bjelogrlić-Goldsworthy (Serbka) Inventing Ruritania: The Imperializm of the Imagination (1998) oraz antropologiczna książka Božidara Jezernika (Słoweniec) Wild Europe.

Kwestie kobiece w czesko-słowackiej refleksji filmowej po 1989 roku

Tekst stanowi krytyczną rekapitulację refleksji filmoznawczej prowadzonej w Czechach i Słowacji a dotykającej problematyki tzw. ženskej otázki (kwestii kobiecej). Myśl feministyczna i genderowa pojawiła się w refleksji publicznej i naukowej dopiero po Aksamitnej Rewolucji, napotykając na wstrzemięźliwą i zdystansowaną reakcję środowisk naukowych i twórczych. Dotychczasowa niezbyt rozbudowana refleksja nad kwestiami kobiecymi w kinie czeskim i słowackim, reprezentuje wczesny etap feminizmu akademickiego. Czesko-słowackie women’s studies skupiają się na gromadzeniu wiedzy dotyczącej historii, kultury, życia społecznego i politycznego kobiet. W centrum swojego dyskursu sytuują analizę wizerunków kobiecych, przede wszystkim we wczesnym kinie, rozważania nad kategorią kobiecości, jej specyfiką i przeobrażeniami dokonującymi się w procesie historycznym. Tymczasem w dokonaniach kinematografii Czech i Słowacji coraz większą rolę odgrywają kobiety reżyserki. Współczesne kino kobiet jest tu wyraźnie dostrzegalnym w swojej specyfice jakościowej i ilościowej zjawiskiem artystycznym, który na razie pozostaje obszarem nieeksplorowanym w czesko-słowackiej myśli filmoznawczej ukierunkowanej feministycznie i genderowo.

Od "Subaltern studies" do "Provincializig Europe". Kilka postkolonialnych refleksji na temat historii

Tekst wskazuje II połowę XX wieku jako cezurę wyznaczającą kres dziewiętnastowiecznego pojęcia historii, służącego europejskim imperiom do uzasadnienia ekspansji kolonialnej. Na przykładzie kontrastu Indii i Zachodu dowodzi, że myślenie historyczne jest uwarunkowane kulturowo. Ruchy antykolonialne odwracają dyskurs kolonialny, czyniąc z niego argument dla szybkiej demokratyzacji społeczeństw, odbiegającej od modelu europejskiego za sprawą zredukowanej liczby etapów postępu cywilizacyjnego i rezygnacji z perspektywy historycznej. Seria Subaltern Studies podważa uniwersalność europejskiego modelu nowoczesności i jego adekwatność na terenach byłych kolonii po upadku zachodnich imperiów.

Czy Europa umiera – nasz głos w dyskusji

Autorzy artykułu wskazują na poszczególne słabe punkty, czy też wady integracji europejskiej, rozważając jednocześnie przyszłą wizję Europy, jej pozycję w międzynarodowych i globalnych stosunkach oraz koncepcje budowy wspólnych struktur bezpieczeństwa. Artykułu oparty jest na założeniu, że Europa potrzebuje powtórnej, otwartej analizy jej problemów – symptomów przeobrażeń XXI wieku.

Autokontrola w procesie kształtowania się strategii komunikacyjnych

Książka stanowi plon 2-letniego projektu badawczego zrealizowanego na Wydziale Neofilologii UAM przez zespół złożony z psychologa i filologów aż czterech specjalności językowych. Prezentuje zagadnienia ogólne (m.in. specyfilę komunikacji ustnej, kształtowanie postaw proautonomicznych i osobistej kompetencji komunikacyjnej) oraz sprawozdania z badań (dotyczące m.in. kształtowania samooceny, wrażliwości językowej, umiejętności argumentacyjnych i postawy podmiotowej).

Listening to Anima Mundi: The Organic Metaphor in the Cosmoecological Perspective

This paper is an attempt to revise an organic epistemological approach toward nature. The sources for such a view are found in the metaphor of the Earth as a living organism, which can be traced even to ancient Greek philosophy. Drawing on the notion of cosmoecology and the Gaia-Uranus Hypothesis, we re-think and supplement the holistic perspective in environmental ethics by emphasizing the role of the embodied of nature, and by turning our attention back “from the heavens to earth”.