Muzyka i muzyczność prozy japońskiej okresu Heian (794-1192)

Wydział Neofilologii: Katedra Orientalistyki

Celem niniejszej rozprawy jest przedstawienie zagadnienia muzyki i muzyczności w japońskiej prozie okresu Heian (794-1192) na przykładzie trzech popularnych utworów epoki: Utsubo monogatari (Opowieść o dziupli, X w.), Makura no sōshi (Zapiski spod wezgłowia, 1002) Sei Shōnagon (ok. 965-1024) oraz Genji monogatari (Opowieść o księciu Genjim, 1008) Murasaki Shikibu (987-1025 lub 1031). Pierwsza część pracy obejmuje rozważania na temat związków muzyczno-literackich w Japonii od czasów przedpiśmiennych do okresu Heian. Skoncentrowano się w niej na analizie kroniki Kojiki (712), omówieniu popularnych pieśni kayō, symboliki instrumentów muzycznych i starożytnych obrzędów religijnych stanowiących zalążek powstałej w późniejszym okresie twórczości dramatycznej. W części drugiej poświęconej Opowieści o dziupli i Zapiskom spod wezgłowia dokonano klasyfikacji motywów muzycznych, ich interpretacji oraz analizy pod względem strukturalnym i symbolicznym. Opisano ponadto znaczenie liryki jako podstawowego środka muzycznej ekspresji, przedstawiono proces wtajemniczenia do sztuki muzycznej, scharakteryzowano muzyczne rytuały, jak między innymi rytuał nadania nazwy instrumentom (nanori) czy ofiarowywania ich potomnym (zōtō). W analizie Zapisków spod wezgłowia skoncentrowano się zaś na typologii muzycznych deskrypcji na poziomie emocjonalnym, wizualizacji, zabawy eufonią tekstu i prozodią języka japońskiego. W ostatniej części poświęconej Opowieści o księciu Genjim podjęto takie zagadnienia, jak: muzyka w miłosnej komunikacji, rola bohaterów w przekazywaniu tradycji muzycznej, znaczenie muzyki w tworzeniu psychologicznego portretu postaci, wizja muzyki według autorki Murasaki Shikibu, intertekstualność muzycznych deskrypcji, rola przestrzeni w opisach muzycznych, pieśni saibara a dowcip w Opowieści o księciu Genjim. Całość pracy wieńczy rozdział poświęcony performatywności literatury japońskiej oraz konfrontacji rzeczywistego obrazu muzyki okresu Heian z jego literackim odzwierciedleniem. Wielopłaszczyznowa charakterystyka sposobów przejawiania się muzyki i muzyczności w tych najwyżej cenionych dziełach epoki, pozwoliła ukazać, jak doniosłą rolę odegrała muzyka w kształtowaniu się prozy japońskiej okresu Heian.

This dissertation presents the concept of music and musicality of Japanese prose of the Heian period (794-1192) – the golden age of ōchō bunka aristocratic culture which established the unique musical and literary culture in Japan. The concept of music and musicality of the Japanese prose of the Heian period is analysed based on the three popular literary works of the period: Utsubo monogatari (The Tale of the Hollow Tree, 10th century), Makura no sōshi (The Pillow Book, 1002) by Sei Shōnagon (around 965-1024) and Genji monogatari (The Tale of Genji, 1008) by Murasaki Shikibu (around 973- 1014). The first part presents the genesis of the music-literature relations in Japan dating from the preliterate culture. The research material chosen for this part of the dissertation was the Kojiki (712) – the oldest Japanese chronicle, based on which the author could present popular kayō folk songs, a number of religious rites such as: the ritual of songs in prayers for bountiful harvest (utagaki), shamanic rituals of calming souls (chinkon), kagura performance or shinto norito invocations. All of these had a very well-developed musical element and constituted a basis for the dramatic works developed later over the centuries. The second part of this dissertation concerns music and musicality portrayed in two popular works of the Heian period: The Tale of the Hollow Tree and The Pillow Book. This part includes the detailed analysis of musical motives, discussion on the relation between music and the Buddhist, Taoist and Confucian philosophies; characteristics of musical rituals, such as the ritual of naming instruments (nanori) or offering them to descendants (zōtō). The second part also focuses on the role of poetry in creation of musical character of a literary text and the concept of musical canon in The Tale of the Hollow Tree. A similar attempt to analyse musical descriptions was made regarding The Pillow Book by Sei Shōnagon, however here the focus was put on determining the ways music and musicality manifested themselves, especially on the level of description of sounds, visualization, emotionalism, prosody and phonics of text. The third and the last part of this dissertation is fully devoted to music and musicality in the most monumental literary work of the Japanese literature – The Tale of Genji. The part regarding this work includes: role of music in communication between lovers, the role of protagonists in transmitting musical tradition, the importance of music in creating a psychological portrait of main characters, the vision of music by author Murasaki Shikibu, intertextuality of musical descriptions, the role of architecture and space in the description of music as well as the significance of saibara songs in creating humorous motives. The thesis is completed with a chapter devoted to performativity of the Japanese literature of the Heian period resulting from the manner of reading prose out loud and thus unifying the work in terms of time and directness.