Poetyckie dialogi Czesława Miłosza i Tadeusza Różewicza

Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej

Praca ma na celu zbadanie różnorakich dialogowych relacji między twórczością poetycką Czesława Miłosza i Tadeusza Różewicza. Obszar badań nie ogranicza się tylko do oczywistych dedykacji, aluzji i cytowań, ale także do mniej oczywistych przejawów dialogu jak specyficzne obszary tematyczne, zabiegi poetyckie, rodziny metafor. Praca nie ma jednego podstawowego kryterium metodologicznego. Hermeneutyczna interpretacja przejawów badanego zjawiska wyznaczana jest przez dwie główne perspektywy: chronologiczną i tematyczną, które się przeplatają. Praca składa się z dziewięciu rozdziałów. Pierwszy z nich Znaleźć i zgubić od zaraz, bez wstępu jest wprowadzeniem do zagadnienia, którego punktem wyjściowym jest rzeczywiste spotkanie poetów w Krakowie w 1992 roku i komentujący je wiersz Różewicza Tajemnica wiersza. Rozdział zawiera także skrótowe podsumowanie stanowisk badawczych omawiających relacje poetów, uzasadnienia metodologicznych wyborów (także w odniesieniu to filozofii dialogu Bubera). Rozdział drugi Przywitanie próbuje rozstrzygnąć tajemnicę ody Miłosza Do Tadeusza Różewicza, poety oraz jej możliwego odbioru przez Różewicza. Kolejny rozdział Przepisać Miłosza. Próba apokryficznej lektury „Niepokoju” Tadeusza Różewicza pokazuje domyślne możliwe nawiązania powojennego tomu Różewicza do Ocalenia Miłosza, nie w kategoriach zaprzeczenia, ale pragnienia, podziwu i znaczącego odrzucenia. Rozdział czwarty Anatomia patrzenia syntetyzuje opis stosunku do świata obu autorów przez pryzmat metafor patrzenia w ich poezji. Rozdział piąty Majtki Polixeny – czyli natury z kulturą spór o cielesność opisuje dialogiczną relację tych poezji poprzez śledzenie metafor i pół semantycznych skupionych wokół ludzkiego ciała i towarzyszących mu atrybutów. Rozdział szósty Zło, zła, złe złu i wszystkie inne formy Zła, nie do wymówienia koncentruje się wokół fundamentalnej jawnej polemiki autorów o pytanie unde malum?. Kolejne dwa rozdziały skupiają się na późnym etapie twórczości Miłosza i Różewicza, po powrocie Miłosza z emigracji w latach 90. Część Na emeryturze to rekapitulacja publicystycznych tekstów autora Ocalenia poświęconych Różewiczowi i lirycznych odpowiedzi tegoż na stawiane mu zarzuty. Jest także wprowadzeniem do egzystencjalnego tematu starości, który nie tylko kształtuje ich twórczość, ale także ma wpływ na przebieg poetyckiego dialogu. Rozdział ósmy Wiersze słabe. Kilka uwag do lektury starych Mistrzów na podstawie licznych recenzji późnych tomów poetyckich tych autorów, wyłania kategorię słabości i wbrew myśli krytycznej, stara się uczynić z niej nie kategorię opisową, ale estetyczną, która pozwala poszerzyć pole lektury senilnej poezji. Rozdział ostatni Orfeusz i kret na podstawie rekonstrukcji motywu kreta pozwala spojrzeć na obie te drogi twórcze w perspektywie mitu i doprowadza nas do wzruszającego i pełnego symbolicznych znaczeń końca tego dialogu, którym jest Elegia Różewicza dedykowana Miłoszowi, napisana po jego śmierci. Całość wieńczy kilka uwag Niekonkluzji na zakończenie dotyczących możliwych a niedokonanych rozwinięć różnych wątków dotyczących tego dialogu polskich Mistrzów poezji.

There are no better known names and more poetically individual authors in Polish poetry of the 20th century than Czesław Miłosz and Tadeusz Różewicz. Although one was born one decade later than the other they created extremely different types of poetry, which have a significant influence not only on Polish post-war poetry but also international literature. The main scope of my PhD thesis is to study all relations between their writings. During 70 years they provided a dialogue which consists of obvious dedications, allusions, quotes and less evident signs such as specific metaphors and forms. They all have become a secret code that unveiled a lot of correspondences but also mutual antagonisms. All things considered the research material is so rich and unhomogenous that it was not possible to find one methodological key to analyse the texts. Therefore when I say ‘the dialogue’ I do not mean only simple intertextuality. I also resigned from the legacy of the dialogue philosophy. Seeking the dialogue in the poets’ works I use its simplest meaning, namely an existential act of speaking and understanding. The work contents ten chapters: 1st To find and lose without a proem, 2nd Greeting, 3rd To rewrite Miłosz. The try of apocrific lecture of ‘Anxiety’ by Tadeusz Różewicz, 4th Anatomy of watching, 5th Polixena’s pants – Nature’s and Culture’s dispute about corporelness, 6th Viciousness, wrongness, poorness, badness and all unthinkable evil’s forms that are yet to come, 7th On retirement, 8th Weak poems. Several remarks on the reading of the Elderly Masters, 9th Orpheus and the mole, 10th Not-conlusiosn on the end.