Ontwikkeling van een Zelfevaluatietool voor de Implementatie van 21ste-eeuwvaardigheden in Vlaamse Basisscholen

De Bie, B. (2016). Ontwikkeling van een Zelfevaluatietool voor de Implementatie van 21ste-eeuwvaardigheden in Vlaamse Basisscholen. Juli, 25, 2016, Heerlen, Nederland: Open Universiteit.

Uit een screening van inspectieverslagen (Bijlage 1) blijkt dat in Vlaamse basisscholen de planmatige en doelgerichte aandacht voor de leergebiedoverschrijdende eindtermen (LOET: leren leren, sociale vaardigheden en ICT) voor verbetering vatbaar is en dat de inspectie slechts in een beperkt aantal schooldoorlichtingen deze eindtermen onderzoekt. Daarenboven bestaat in Vlaanderen geen instrument waarmee basisscholen de implementatie van 21ste-eeuwvaardigheden zelf kunnen meten. Ook internationaal is er weinig aandacht voor de implementatie van deze vaardigheden (Voogt & Pareja-Roblin, 2012). Dit veldprobleem vormt de basis voor dit onderzoek. Dit onderzoek focust in eerste instantie op de ontwikkeling van een zelfevaluatie-instrument waarmee Vlaamse basisscholen hun implementatie van 21ste-eeuwvaardigheden in kaart kunnen brengen. In tweede instantie vormt de beschrijving van mogelijke effecten van het gebruik van de zelfevaluatietool op het schoolbeleid een bijkomende focus van dit onderzoek. De twee foci leiden tot twee centrale onderzoeksvragen: (1) ‘Welke kenmerken heeft een effectief en efficiënt inzetbaar zelfevaluatie-instrument om in een Vlaamse basisschool de kwaliteit van de implementatie van 21ste-eeuwvaardigheden te meten?’ en (2) ‘Welke effecten heeft het gebruik van een zelfevaluatie-instrument voor 21ste-eeuwvaardigheden op het beleid van een Vlaamse basisschool?’ Om deze vragen te beantwoorden, werd gebruik gemaakt van een ontwerpgericht wetenschappelijk onderzoeksdesign (OWO) (van den Akker, 1999; Andriessen, 2011), dat vooral gericht was op het ontwerpen van een interventie om een veldprobleem op te lossen en kennis te ontwikkelen. Het onderzoek doorloopt een iteratief proces dat bestaat uit vijf cumulatieve ontwerpfasen. Tijdens de eerste ontwerpfase ontwikkelde de onderzoeker op basis van een literatuurstudie een eerste ‘ontwerpversie’ van de zelfevaluatietool en een vragenlijst om de invloed van de zelfevaluatie op het schoolbeleid te meten. Tijdens een tweede fase leverden academici en Vlaamse ervaringsdeskundigen feedback op beide instrumenten. Dit resulteerde in ‘proefversies’ van de zelfevaluatietool en de survey. De drie daaropvolgende praktijkgerichte ontwerpcycli hadden plaats in twee Vlaamse en een Brusselse scholengemeenschap voor gewoon en buitengewoon basisonderwijs. Naast het antwoord op de onderzoeksvragen levert dit OWO vijf resultaten op: (1) een online rubric op www.rcampus.com als zelfevaluatie-instrument om de implementatie van de 21ste-eeuwvaardigheden te meten; (2) een online survey op https://nl.surveymonkey.com/ om de invloed van de zelfevaluatie op het schoolbeleid te meten; (3) een leidraad om de nodige ondersteuning te bieden bij de uitvoering van de zelfevaluatie en (4) een beeld van de implementatie van 21ste-eeuwvaardigheden in de deelnemende scholen. Naast deze praktijkgerichte producten brengt het onderzoek ook (5) kennis op over 21ste-eeuwvaardigheden. Als antwoord op de eerste onderzoeksvraag kan gesteld worden dat scholen een rubric als effectieve zelfevaluatietool waarderen als die volledig, overzichtelijk en richtinggevend voor de praktijk is, als hij een groeiperspectief biedt en heldere taal bevat. De rubric kan bijdragen tot een efficiënte zelfevaluatie als hij online staat, technisch gebruiksvriendelijk is en qua tijdsinvestering en zelfstandig gebruik haalbaar is. De tweede onderzoeksvraag wordt beantwoord op basis van een survey die peilt naar de effecten van de zelfevaluatie op het schoolbeleid. Hieruit blijkt dat de zelfevaluatie met de ontworpen tool de visievorming en de beeldvorming bevordert en schoolveranderingen stimuleert.