Wieczna kobiecość i emancypacja kobiet: obraz kobiecości w twórczości Karoliny Světlej

To nie przypadek, że wyrażenie „wieczna kobiecość" ukute przez Goethego zbiega się w czasie z pierwszymi zachodnimi próbami emancypacji kobiet. W chwili, kiedy model kobiety istniejącej tylko w zależności od mężczyzny zaczyna być kwestionowany, kategoria wiecznej kobiecości pozwala ponownie potwierdzić ten model, wypełniając go pozytywnymi wartościami. Naturą kobiety jest być uległą i oddaną, a te cechy sprawiają, że kobieta jest depozytariuszem wszelkiej potencjalnej zbawczej łaski. Tak w Fauście Goethego, przypada Małgorzacie, dziewczynie naiwniej, niewinnej, niewykształconej i bez własnej woli, wykupić Fausta siłą swojej miłości. Wszystko dzieje się tak, jakby pozytywna kodyfikacja właściwości kobiet dzięki kategorii wiecznej kobiecości służyła tylko lepszemu ukryciu rzeczywistości ich ucisku; feministki jednak nie dają się zwieść: ideały popierane przez kategorię wiecznej kobiecości są a priori niezgodne z emancypacją kobiet. Karolina Světlá, jedna z najważniejszych postaci w walce o zrównanie praw między mężczyznami i kobietami w Czechach w XIX wieku, wykorzystywała przecież intensywnie w swojej literackiej twórczości ten model kobiety, która poświęca się dla kochanego mężczyzny i tym samym udaje się jej go "podciągnąć do góry" ("hinan zu ziehen", Goethe) oraz dać mu dostęp do "nieskończoności", "nieśmiertelności" i "wieczności". Czy jej teoretyczne pisma i jej działalność na rzecz emancypacji kobiet zaprzeczałyby jej tekstom literackim, na pierwszy rzut oka tak konwencjonalnym? W tym wykładzie podejmuję próbę odpowiedzi na to pytanie uważną lekturą jednego z jej najbardziej faustowskich opowiadań, mianowice "Czarna dziewanna".

It is no coincidence if the expression coined by Goethe of the "Eternal Feminine" is contemporary to the Western attempts of female emancipation. At the very moment when the model of a woman existing only in dependance on a man begins to be called into question, the category of the Eternal Feminine helps to reaffirm this model while investing it with positive values. It is the nature of women to be submissive and devoted, and these qualities make her the depositary par excellence of any potential saving grace. Thus, in Goethe's Faust, il falls to Margaret, a naive, innocent and uneducated girl, devoid of any proper will, to redeem Faust by the force of her love. Everything happens as if the positive codification of the nature of the women in the category of the Eternal Feminine was only intended to better conceal the reality of their oppression, and feminists are not taken in by it : the ideals advocated by the Eternal Feminine are a priori incompatible with the emancipation of women. Karolina Světlá, one of the greatest figures in the struggle for equal rights of men and women in Bohemia in the nineteenth century, has recourse nevertheless extensively in her literary work to this model of a woman who sacrifices herself for a beloved man. Would her theoretical texts and her activities in favor of the emancipation of women perhaps be in contradiction with her literary texts, which at first sight seem to be so conventional? In this paper I aim to answer this question with the help of a careful reading of one of her most Faustian tales, "The Black Mullein".