Polonofilizm i polskość wśród czeskich emancypantek w drugiej połowie XIX wieku: przykład Karoliny Světlej

The awakening of national consciousness went hand in hand in Bohemia with an anxiety about national disappearance. In this context, the recourse to Pan-Slavism was for the Czechs a way to encourage themselves through the idea of belonging to a great Slavic world, while the Slavic Congress organized in Prague in 1848 was an attempt to realize this ideal. The Congress was a failure from the political point of view, but it did have some socio-cultural repercussions: notably, it served as a pretext for the advancement of women's issues in Bohemia. It is indeed in the wake of the Congress that Honorata z Wiśniowskich Zapová, a Polish women settled in Prague after her marriage to a Czech intellectual, founded, under the guise of collaboration between all Slavic women, the first women's association, as well as a (very short-lived) Czech-Polish institute, where Czech, as well as Polish girls, could get a quality education in their mother tongue. Honorata was undoubtedly the source of the polonophilia wind that seemed to blow over the Czech emancipation movement in the second half of the nineteenth century. In particular, Karolina Světlá showed in her Memoirs a great recognition for Honorata's efforts in matters of emancipation and education, and explicitly took up the challenge launched by the latter in founding another women's association and in inaugurating a school for underprivileged girls. But the tribute Světlá paid to Honorata is even more evident in her literary work, where Poland and the Polish woman (who often wears Honorata's features) play a significant role (see for example her short novel Sisters or her story A Few Days in the Life of a Prague Dandy). Světlá was probably the Czech feminist writer who, in her activities and in her work, relied most strongly on the Polish woman as a model for the Czech woman. However, she wasn't alone. In general, it was a characteristic of the Czech feminist movement of the second half of the nineteenth century to have recourse to the Polish woman and to Poland as a landmark for comparison and as a goal to be achieved.

XIX wiek jest zasadniczym czasem dla historii literackich i kulturalnych kontaktów między Polską i Czechami. Ruch odrodzenia narodowego łączy się rzeczywiście w tych regionach ze świadomością „poczucia słowiańskiej wzajemności", które pod wpływem wydarzeń politycznych często konkretyzuje się w dokładniejszej świadomości, to jest w poczuciu czesko-polskiej solidarności. Z literackiego punktu widzenia Czechy zostały w tyle (pisany język czeski niemal zniknął na początku XIX wieku), miały więc one najpierw wszystkiego uczyć się od Polaków: znaczącej roli wywieranej przez triadę polskiego romantyzmu (Mickiewicz, Słowacki, Krasiński) na czeską literaturę, która była w tym momencie w pełni poszukiwań modeli poświęcono już osobne studia (cf. M. Szyjkowski, Polská účast v českém národním obrození). W drugiej połowie XIX wieku czeska literatura znalazła swoją drogę i literackie wymiany stały się odtąd obustronne. Wydaje się jednak, że Czeszki zainteresowane kwestią kobiet (emancypacja przez edukację) nadal szukają pod niektórymi względami swoich modeli w Polsce. Pisarka Karolina Světlá w szczególności, bowiem już jako nastolatka wykazywała bardzo duże zainteresowanie ideałem polskości, oraz tym, jak polska kobieta go osiągа. Prawdopodobnie to zainteresowanie byłо w dużej mierze stymulowane przez jej przyjaźń z Honoratą z Wiśniewskich Zapova, polską patriotką mieszkającą w Pradze. Jej współczucie dla sąsiedniego narodu owocuje w 1863 roku opowiadaniem pod tytułem Několik dní ze života pražského hejska (1863), poświęconemu polskiemu powstaniu i będącemu prawdziwym hymnem na cześć polskich kobiet. W tym opowiadaniu Světlá wyraźnie zachęca czeskie kobiety do pójścia za przykładem polskich kobiet - lub, innymi słowy, zachęca do stworzenia pewnego rodzaju „czeskości” zgodnie z modelem polskości.

Pour l’histoire des contacts culturels et littéraires entre la Pologne et les pays tchèques, le XIXe siècle représente une époque charnière. Le mouvement de réveil des nationalités est en effet accompagné dans ces régions d’une prise de conscience d’un « sentiment de solidarité slave » qui, sous l’impact des événements politiques, en vient souvent à se concrétiser en un sentiment plus précis de solidarité tchéco-polonaise. Du point de vue littéraire, les pays tchèques ont accumulé du retard (la langue tchèque écrite avait quasiment disparu au début du XIXe siècle) et ils ont au départ tout à apprendre des polonais : des études ont été consacrées au rôle éminent exercé par la triade romantique polonaise (Mickiewicz, Slowacki, Krasinski) sur la littérature tchèque en pleine recherche de modèles (cf. M. Szyjkowski, Polská účast v českém národním obrození). Dans la deuxième moitié du XIXe siècle, la littérature tchèque a désormais trouvé sa voie et les échanges littéraires sont réciproques. Néanmoins, il semble que les femmes tchèques préoccupées par la question féminine (émancipation par l’éducation) continuent à chercher leurs modèles en Pologne. L’écrivain Karolina Svetla, en particulier, montre dès son adolescence un intérêt très prononcé pour l’idéal de la polskość et pour la manière dont la femme polonaise le réalise – intérêt sans doute largement favorisé par son amitié avec Honorata z Wisniewskych Zapova, patriote polonaise habitant à Prague. Sa sympathie pour la nation voisine culmine en 1863 par la production de Několik dní ze života pražského hejska (1863), récit consacré à l'insurrection polonaise et qui fait figure de véritable hymne en l’honneur de la femme polonaise. Dans ce récit elle encourage très clairement les femmes tchèques à prendre exemple sur les femmes polonaises - ou en d'autre mots, à créer une manière de czeskość qui prendrait pour modèle la polskość...